१४ चैत, काठमाडौं। नेपाली वाङ्मयका वरिष्ठ साहित्यकार तथा समालोचक दधिराज सुवेदीको निधन भएको छ । क्यान्सर रोगको उपचार गराइरहेका सुवेदीको ७८ वर्षको उमेरमा बुधबार बिहान ३ बजे निधन भएको हो । पूर्वान्चल विश्वविद्यालयमा १२ वर्षसम्म सूचना अधिकृतको रूपमा काम गरेका सुवेदी विराटनगरलाई कर्मक्षेत्र बनाएर नेपाली भाषा र साहित्यमा सक्रिय थिए।

  काठमाडौं, फागुन १२ । साहित्यकार घनश्याम ढकाल (२०१०-२०६८) को १२औं स्मृति दिवसको कार्यक्रम शनिबार काठमाडौंमा सम्पन्न भएको छ । कार्यक्रममा ढकालका सौन्दर्यशास्त्रीय पुस्तक तथा फुटकर रचनाहरुको संकलित ग्रन्थ ‘मार्क्सवादी सौन्दर्यशास्त्रको विवेचना र अन्य रचना’ पुस्तक सार्वजनिक गरियो भने स्रष्टा ढकालबारे र नयाँ प्रकाशित पुस्तकबारे परिचर्चा पनि सम्पन्न भयो। कार्यक्रममा

भक्तपुर । उमेरले नब्बेको हाराहारीमा पुग्नुभएका साहित्यकार तिलक प्रकाशका दुई कृति एकै साथ विमोचन भएका छन् । लामो समय देखि लेखनलाई नै जीवन साथी बनाउँदै आउनुभएका तिलक प्रकाशको आत्मकथा मेरो कथा मेरो व्यथा र उहाँका विभिन्न कृतिहरूका भूमिका समेटिएको पुस्तक एकै साथ विमोचन भएको हो । भक्तपुरको दूधपाटीस्थित तिशा इन

साहित्यसुधा नेपालको पाँचौ वार्षिकोत्सव भव्यका साथ सम्पन्न भएको छ। साहित्यसुधा नेपालकी अध्यक्ष कल्पना काफ्लेको अध्यक्षता तथा नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानका पूर्व उपकुलपति प्राडा विष्णुविभु घिमिरेको प्रमुख आतिथ्यमा वार्षिक उत्सव सम्पन्न भएको हो। पाँचौ वार्षिक उत्सवको अवसरमा महाकाव्यकार सीता भट्टराईलाई हरिभक्त साहित्य सुधा सम्मान तथा पुरस्कार-२०८० बाट सम्मान गरिएकाे छ। कार्यक्रमका अध्यक्ष कल्पना

सहिद ! आज सहिद दिबस मनाइरहँदा, मैले तिमी जस्ता, वीर योद्धाहरुलाई सम्झिँए, तिमी जस्ता अमर सहिदलाई सम्झिँए, तिमी जस्ता होनहार सपुतलाई सम्झिँए, जो आफ्नो ज्यानको बाजी लगायौ, देश अनि जनताको लागी लड्यौ, छातीमा गोलि खान तयार भयौ, अनि रगतका धारा बगाउन तयार भयौ! कति महान् थियौ, तिमी, कति निस्वार्थी थियौ

आमा ! यसपटक गाँजा खाएको थिइन  गाजा आएको थिएँ थाह छैन तिमीले बनाएको खाजा खान फर्केर आउँछु कि आउँदिन ! एक दिन अल्लारे साथीहरूको लहैलहैमा तानेको एक सर्को गाँजाकै कारण बाका क्रोधले बलेका आँखा आमाका सन्तापले बर्सेका आँसु आत्मग्लानी, हिनताबोधले नतमस्तक म बस्नै नसकेर घरमा गाँजा गन्हाएकै मुख लिएर सँघार

मेरो घरको कोठाभित्र एउटा मुसो पसेको छ। टोकिरहन्छ अनवरत उसका दाँतहरुले  नयाँ कम्बल, कोठाभित्र का कागजहरु, दाल-चामलहरु पुस्तकका पानाहरू, पत्रिकाका रंगीन पृष्ठहरु उसले टोकेको आवाज म रातभरि सुन्दछु र समात्न खोज्दछु उसको चिप्लो पुच्छर भागेर लुकिहाल्छ पुरानो अलमारीको पल्लो कुनामा । मलाई डर लाग्न थालेको छ इतिहासको त्यो सिंगो पातो

आफ्नो भागको एक मुट्ठी आकाश मुन्तिर उभिएर म तिम्रो मनुवादी कृत्रिम कठोर सत्ता हेर्छु, छुन्छु, छाम्छु, छिचोल्छु समाजको आँखाको परिवेशबाट छेलिएको, छोपिएको यसको बाक्लो दैवीय आवरणभित्र लुकेको मानवजनित संरचना नियाल्छु, मेरो काँध चढ़ी मात्र तिमी अग्लिने ! मलाई दास बनाएर मात्र तिमी मालिक बन्ने ! मलाई निहुराएर मात्र तिम्रो शिर

आज कमरेड माधवको घरमा बिहेको भोज निकै तामझामका साथ चलिरहेको थियो । घर अगाडिको फराकिलो खाली जग्गामा भोजको कार्यक्रम राखिएको थियो । जापानमा रहेका शेरचन दम्पतिले आठ–दश वर्षअघि किनेर छाडेको उक्त जग्गा अहिले छिमेकीहरूले यस्तै कार्यक्रमहरूमा प्रयोग गर्दै आएका थिए । छेउछेउमा सिस्नोको झाडी र फोहोर फालिने गरिएको दुई रोपनी

“हजुर महाराज यो बत्तिसौँ दोकान खोलियो ।” काजी भिम मल्लले राजा प्रताप मल्लको प्रश्नमा दिदै भने । काजी भिम मल्लले सहरमा आज बत्तिसौँ पसल खोलेका थिए । “तपाईले पसल खोलेर अति उत्तम कार्य गर्नुभयो, मैले केही बोल्नु पर्दैन ।” राजाले स्यावासी दिदै भने तर काजी मल्लले उनको अनुहारमा खुशी देखेनन्

‘अब म बिदा हुँदै छु  । आइन्छ या आइदैन ? थाहा छैन । यो बालक छोरो, यी बुढी आमा । यी दुवैसँग भेट होला या नहोला ? …. अब के गरौँ ? उफ् ! यस्तै हो जिन्दगी ।’ म यहाँ पुगेर पुस्तक एकछिन बन्द गर्छु र उपन्यासभित्रका क्रान्तिनायकले भोगेका पीडाहरू,

    लेखनका क्षेत्रमा निरन्तर लेखिरहन सक्ने नाम हो तेजविलास अधिकारी । कहिल्यै अल्छी मानेर, हाई काढेर बस्दैनन् उनी । उनी लेखिरहन्छन् र लेखन नै उनको ऊर्जा बनिरहन्छ । कहिले गजल लेख्छन्, कहिले कविता लेख्छन्, कहिले हाइकु लेख्छन्, कहिले मुक्तक लेख्छन्, कहिले अरुका किताबहरुमाथि समीक्षा र टिप्पणीहरु लेखिरहन्छन् । आफ्नो

आमा ! यसपटक गाँजा खाएको थिइन  गाजा आएको थिएँ थाह छैन तिमीले बनाएको खाजा खान फर्केर आउँछु कि आउँदिन ! एक दिन अल्लारे साथीहरूको लहैलहैमा तानेको एक सर्को गाँजाकै कारण बाका क्रोधले बलेका आँखा आमाका सन्तापले बर्सेका आँसु आत्मग्लानी, हिनताबोधले नतमस्तक म बस्नै नसकेर घरमा गाँजा गन्हाएकै मुख लिएर सँघार

मेरो घरको कोठाभित्र एउटा मुसो पसेको छ। टोकिरहन्छ अनवरत उसका दाँतहरुले  नयाँ कम्बल, कोठाभित्र का कागजहरु, दाल-चामलहरु पुस्तकका पानाहरू, पत्रिकाका रंगीन पृष्ठहरु उसले टोकेको आवाज म रातभरि सुन्दछु र समात्न खोज्दछु उसको चिप्लो पुच्छर भागेर लुकिहाल्छ पुरानो अलमारीको पल्लो कुनामा । मलाई डर लाग्न थालेको छ इतिहासको त्यो सिंगो पातो

आफ्नो भागको एक मुट्ठी आकाश मुन्तिर उभिएर म तिम्रो मनुवादी कृत्रिम कठोर सत्ता हेर्छु, छुन्छु, छाम्छु, छिचोल्छु समाजको आँखाको परिवेशबाट छेलिएको, छोपिएको यसको बाक्लो दैवीय आवरणभित्र लुकेको मानवजनित संरचना नियाल्छु, मेरो काँध चढ़ी मात्र तिमी अग्लिने ! मलाई दास बनाएर मात्र तिमी मालिक बन्ने ! मलाई निहुराएर मात्र तिम्रो शिर

  पात्रहरू  : एसेम, खाम्बे, डोमा, फुर्बा ।   [दृश्य विवरण – साधारण कोठाभित्र एसेम व्यस्त भएर फोनमा बात मारेको आवाज बाहिरसम्म सुनिन्छ]   एसेम  –             हँ । किन नचिन्नु ? यो एसेमले शालीज्यूलाई नचिन्नु भनेको नै पहिलेका कान्छीलहरहरूले छोड़ेका कान्छी स्वास्नी भएकै बराबर हो नि । (नारी स्वर खितिति हाँसेकी आवाज सुनिन्छ )

खास नाउ उसको हरि प्रसाद थियो। गाउँमा छउन्जेल उसलाई हरे भन्थ्ये। पढन सहर छिरेर जागीर खान थालेपछी उसलाई हरि भन्न थाले। अनि ग्रिनकार्ड लटरी परेर अमेरिका छिरेपछि त उसलाई ह्यारी भन्न थाले। गाउँमा छउन्जेल प्रशस्तै खेतबारी थिए। सहरमा लोकसेवा पास गरेर अफिसर भएपछि प्रशस्तै धन कमाए। निकै कुलघरानकै देखिन्थे। कामदार,

घुम्दाघुम्दै भोक पनि लाग्यो र खाने बेला भयो। त्यसपछि इकोसिष्टमको पाठ पढेको बिद्यार्थीलाई अमेरिकाको एउटा शहरमा एउटा सानो प्लाजामा खाना ख्वाउन गुरूले लिएर जानुभयो । बिद्यार्थीलाई प्लाजा देखेर ताजुब लाग्यो। लामो गुहाली जस्तो एकतले बिल्डिङमा एउटा फाष्टफूडको होटेल खोलेको। होटेलको दाहिने छेवैमा कार इन्सुरेन्सको पसल। त्यसपछि लस्करै नङ सिँगार्ने नेल्स,

  एकादेशमा एउटा परिवार थियो । त्यो परिवारमा बाबा, आमा र छोरी थिए । बाबा, आमा र छोरीमध्ये बाबा एउटा राम्रो फुटबलको च्याम्पियन थिए । यो परिवार धेरै मिलजुल गर्ने, एकआपसलाई साथ दिने आदि गर्थे । त्यो परिवारसँग सोचेको सबै सामान हुन्थ्यो । जस्तै – महङ्गो सरसामान, गहना, घर, कार

  आफ्नै ठुला बुबा रणोद्दीपलाई अनेकौं षडयन्त्र गरेर मारेपछि वीरशमशेर प्रधानमन्त्री बनेका थिए । त्यस समयमा राजगद्दी पाउने लोभमा आफ्नै भाइ, भतिजा, छोराहरू आफ्नै शत्रु बन्थे । त्यो समयमा राजगद्दी पाउन हत्या गर्नु सामान्य भइसकेको थियो । त्यो समयमा प्रधानमन्त्री बनिसकेपछि चौबिसै घण्टा सचेत बन्नु पथ्र्यो । वीरशमशेर प्रधानमन्त्री बनेका

    नेपाली गीत-संगीतको क्षेत्रमा सन् साठीदेखि सत्तरसम्मको दशक अति नै सृजनात्मक र उर्बर देखिन्छ। यही अवधिभित्र खुबै राम्रा-राम्रा कालजयी गीतहरू सृजना भए। तर अम्बर गुरूङ्ग नेपाल पसेपछि अनि शरण प्रधानको निधनपछि स्थिति धेरै बिथोलिएको थियो। त्यहीमाथि नगेन्द्र थापाको साथ लागेर गोपाल योञ्जन पनि नेपाल पसे, रन्जित गजमेर बम्बेतर्फ लागे

निनु चापागाईसँग मेरो पहिलो भेट आजभन्दा साढे तीन दशक पहिले भएको थियो । तिथिमिति ठ्याक्कै याद नभए पनि त्यो भेट सम्झनायोग्य भेट थियो । सम्झनायोग्य यस अर्थमा कि त्यहाँ चिनियाँ सांस्कृतिक क्रान्तिमाथि बहस भएको थियो । र, उनले सांस्कृतिक क्रान्तिमाथिको मेरो अल्पज्ञान र अतिशय मोहलाई हल्लाइदिएका थिए । त्यसपछिका दिनमा

दु:ख अन्तको भाषा थियो र भाषाको अन्त थियो दु:ख अन्धकारको व्याकरण थियो अनि व्याकरणको अन्धकार थियो दु:ख एक्लो पनको चित्कार र एउटा चित्कारको एक्लोपन थियो । दु:ख भित्री गुफाको निरुद्देश्य खोजले भरिएको यात्रा थियो दु:ख एक्लै भोगिने एउटा स्वार्थपूर्ण कामना थियो । दु:ख जुत्ताभित्र छिरेको ढुङ्गा थियो बगाइएको आँसुको एउटा

तिमीले मलाई इतिहासमा लेख्न सक्छौ तिम्रा तिता झुटहरुसँग तिमीले मलाई एकदमै फोहोरमा कुल्चिदिन सक्छौ तर पनि, धुलो जस्तै, म उठ्छु। के मेरो सम्वेदनाले तिमीलाइ रिसाउने बनाउछ ? किन तिमी उदासीपनाले घेरिएका छौ किनकि म हिँड्छु जस्तो कि मैले तेलको कुवाहरु पाएको छु पम्प गर्दै मेरो कोठामा ठिक चन्द्रमा जस्तै र

अर्थशास्त्रको विद्यार्थी छँदा बारम्बार घोकेको वाक्यांश थियोः भिसिअस साइकल अफ पभर्टी । अर्थात् गरिबीको दुश्चक्र । सहरमा विकासका बहसहरू चल्दा गुमनाम हुने ‘कर्णाली’ गरिबीको उदाहरण दिँदा भने सबैभन्दा पहिले आइपुग्थ्यो । गरिबी र कर्णाली पर्यायवाची शब्दजस्ता लाग्थे । कर्णालीको गरिबी विकासका अँध्यारा पानामा अभिलेखित मात्र थिएन कर्णाली क्षेत्रका मनमुटुबाट ओकलिने

  चुनावहरु आउँछन् । सहरका नामहरु निकै जपिन्छन् । पछिल्लो पटक सम्पन्न प्रतिनिधी, प्रदेस शभा र स्थानीय तहका चुनावहरुमा पनि सहरहरु खुब जपिए । सबै सहरहरुले आफ्नो नाम अगाडी धेरै बिशेषणहरु थप्न पाए । सुन्दरता थप्न प्रयोग गरिने जानेभरका विशेषणहरु बोले नेताहरु । जस्तो कि स्मार्ट, नमूना, हरित, नम्बर वन,

विषय प्रवेशः  मैथिली साहित्येतिहासको सामान्य अवलोकन मैथिली साहित्यको बीजरूप इसाको आठौँ शताब्दीको बौद्ध सिद्धसाहित्यमा पाइन्छ । बौद्ध परम्पराको बज्रयान सम्प्रदायका सिद्ध कविहरू तत्कालीन पालवंशी राजाहरुबाट संरक्षित कविहरू थिए । बज्रयानी सिद्ध सन्तहरुलाई सहजयानी पनि भनिन्छ । सहजयानी दार्शनिकस्तरमा देहसुख लाई महासुख भन्थे अर्थात उनिहरू जगतको सुखलाई नै प्रधान मान्थे ।

(२०२१ सालमा ‘चुलिजाः गुस्वाँ’ अर्थात् ‘टुसाउँदै गरेको फूल’ प्रकाशन गरेर साहित्यिक यात्रामा निस्किएका मोहन दुवालका अहिलेसम्म ‘आलोचना र परिचय’ (समालोचना),  ‘साहित्यिक चिन्तनहरू’ (समालोचना),  ‘गर्भका रहस्यहरू’ (निबन्धसङ्ग्रह), ‘घामका छिर्काहरू’ (बाल कवितासङ्ग्रह), ‘बस्तीमा राख्नु हुँदैन बाघहरू’ (कवितासङ्ग्रह), ‘संचेतका धुनहरू’ (कवितासङ्ग्रह), ‘कविताका अक्षरहरू’ (कवितासङ्ग्रह), ‘सिर्जनाका फूलहरु’ (मुक्तकसङ्ग्रह)  लगायत तिसोटा कृति प्रकाशित छन् ।